1967-ലെ പാസ്പോർട്ട് ആക്‌ട് പ്രകാരം ഇന്ത്യൻ പൗരന്മാരുടെ പൗരത്വം സ്ഥിരീകരിക്കുന്ന പ്രധാന രേഖകളിൽ ഒന്നാണ് പാസ്പോർട്ടുകൾ. വിദേശകാര്യ മന്ത്രാലയമാണ് രാജ്യത്ത് പാസ്പോർട്ടുകൾ വിതരണം ചെയ്യുന്നത്. ഇത്തരത്തിൽ നിരവധി തരം പാസ്പോർട്ടുകൾ ഇന്ത്യ വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നുണ്ട്. ഒരു ഇന്ത്യൻ പാസ്പോർട്ട് ഉപയോഗിച്ച്, യാത്രക്കാർക്ക് വിസ രഹിതമായോ വിസ-ഓൺ-അറൈവൽ ക്രമീകരണങ്ങളിലൂടെയോ നിരവധി രാജ്യങ്ങൾ സന്ദർശിക്കാനാകും.
ഇന്ത്യൻ പാസ്‌പോർട്ടുകളെ പ്രധാനമായും 2 ഗ്രൂപ്പുകളായി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു:
*ഡിജിറ്റൽ അല്ലെങ്കിൽ ഓൺലൈൻ 'ഇ-പാസ്പോർട്ടുകൾ'
*ഫിസിക്കൽ, ഓഫ്‌ലൈൻ പാസ്പോർട്ടുകൾ.
ഇനി ഫിസിക്കൽ പാസ്പോർട്ട് വിഭാഗത്തേയും പൗരത്വ പദവികൾ, നയതന്ത്ര റോളുകൾ, വിദ്യാഭ്യാസ പശ്ചാത്തലങ്ങൾ എന്നിവയ്ക്ക് അനുയോജ്യമായി 5 തരങ്ങളായി തിരിക്കാവുന്നതാണ്. ഈ തരങ്ങളെ വേർതിരിച്ചറിയാൻ വ്യത്യസ്ത പാസ്പോർട്ട് നിറങ്ങൾ ഉപയോഗിക്കുന്നു. ഇതുവഴി ഇമിഗ്രേഷനും സുരക്ഷാ പ്രക്രിയകളും കൂടുതൽ കാര്യക്ഷമമാക്കുന്നു.
വ്യത്യസ്ത തരത്തിലുള്ള ഇന്ത്യൻ പാസ്പോർട്ടുകൾ പരിചയപ്പെടാം...
(A) ഓർഡിനറി അല്ലെങ്കിൽ 'ടൈപ്പ് പി' (P) പാസ്പോർട്ട് (നേവി ബ്ലൂ) :: ഏറ്റവും സാധാരണയായി നൽകുന്ന തരമാണ് നേവി ബ്ലൂ പാസ്പോർട്ട്. പൊതുവായ യാത്രകൾ, ബിസിനസ്, ടൂറിസം അല്ലെങ്കിൽ വിദ്യാഭ്യാസം പോലുള്ള ആവശ്യങ്ങൾക്കായി നൽകുന്നു. 18 വയസിന് താഴെയുള്ള കുട്ടികൾക്ക് 5 വർഷത്തേക്കും മുതിർന്നവർക്ക് 10 വർഷത്തേക്കും ഈ തരം പാസ്പോർട്ടുകൾ വാലിഡ് ആണ്. 'ടൈപ്പ് പി' (P) പാസ്പോർട്ട് എന്നും ഇവയെ അറിയപ്പെടുന്നു.
(B) സർവീസ് അല്ലെങ്കിൽ 'ടൈപ്പ് എസ്' (S) പാസ്പോർട്ട് (വെള്ള) :: ഔദ്യോഗിക നയതന്ത്ര ജോലികൾക്കായി വിദേശത്തേക്ക് പോകുന്ന സർക്കാർ ഉദ്യോഗസ്ഥർ, ഉദ്യോഗസ്ഥർ, മറ്റുള്ളവർ എന്നിവർക്കാണ് വെള്ള പാസ്പോർട്ട് നൽകുന്നത്. പൂർണ്ണമായും നയതന്ത്ര പദവി ഇല്ലാത്ത ഉദ്യോഗസ്ഥർക്ക് വേണ്ടിയുള്ളതാണ് ഇത്. ഔദ്യോഗിക കാലയളവിൽ മാത്രമായിരിക്കും ഈ പാസ്‌പോർട്ടിന്‍റെ കാലയളവ്. 'ടൈപ്പ് എസ്' (S) എന്നും ഈ പാസ്‌പോർട്ടിനെ അറിയപ്പെടും.
(C) ഡിപ്ലോമാറ്റിക് (നയതന്ത്ര) പാസ്പോർട്ട് (മെറൂൺ) :: നയതന്ത്രജ്ഞർ, കോൺസലുകൾ, ഇന്ത്യൻ ഫോറിൻ സർവീസിലെ അംഗങ്ങൾ തുടങ്ങിയ ഉന്നത സർക്കാർ ഉദ്യോഗസ്ഥർക്കാണ് മെറൂൺ നിറത്തിലുള്ള പാസ്പോർട്ട് നൽകുന്നത്. നയതന്ത്രജ്ഞർക്കും അവരുടെ കുടുംബാംഗങ്ങൾക്കും ഒരുപോലെ ഈ പാസ്പോർട്ട് നൽകുന്നു.
(D) ഇമിഗ്രേഷൻ പാസ്പോർട്ട് (ഓറഞ്ച്) :: ഔദ്യോഗിക വിദ്യാഭ്യാസം പൂർത്തിയാക്കാതെ വിദേശത്ത് തൊഴിൽ തേടുന്ന വ്യക്തികൾക്കാണ് ഓറഞ്ച് ഇമിഗ്രേഷൻ പാസ്പോർട്ട് നൽകുന്നത്. വിദ്യാഭ്യാസം മാനധണ്ഡങ്ങൽ പാലിക്കാത്ത 50 വയസ്സിനു മുകളിലുള്ള മുതിർന്നവർക്കും അല്ലെങ്കിൽ 18 വയസ്സിനു മുകളിലുള്ള പ്രായപൂർത്തിയാകാത്തവർക്കുമാണ് ഇത് ലഭ്യമാകുന്നത്.
(E) എമർജൻസി സർട്ടിഫിക്കറ്റ് (ഗ്രേ) :: വിദേശത്ത് താമസിക്കുന്ന ഇന്ത്യൻ പൗരന്മാർക്ക് തങ്ങളുടെ യഥാർത്ഥ പാസ്പോർട്ട് നഷ്‌ടപ്പെടുകയോ മോഷ്ടിക്കപ്പെടുകയോ ചെയ്‌തവർക്കാണ് ഗ്രേ എമർജൻസി സർട്ടിഫിക്കറ്റ് നൽകുന്നത്. ഇന്ത്യൻ എംബസിയും കോൺസുലേറ്റുകളും നൽകുന്ന ഒരു താത്കാലിക രേഖ മാത്രമാണിത്. അടിയന്തിര സാഹചര്യങ്ങളിൽ ഒറ്റത്തവണ മാത്രം ഇന്ത്യയിലേക്ക് മടങ്ങാൻ ഇത് അനുവദിക്കുന്നു.
(F) ഓൺലൈൻ അല്ലെങ്കിൽ ഇ-പാസ്പോർട്ട് :: മറ്റ് വിവരങ്ങളോടൊപ്പം വിരലടയാളങ്ങളും ഐറിസ് സ്കാനുകളും പോലുള്ള ബയോമെട്രിക് ഡാറ്റ ഉൾപ്പെടെ, പാസ്പോർട്ട് ഉടമയുടെ വിവരങ്ങൾ ഉൾക്കൊള്ളുന്ന ഒരു ഇലക്ട്രോണിക് ചിപ്പ് അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. യാത്രാ രേഖകളുടെ സുരക്ഷ വർധിപ്പിക്കാനും ഇമിഗ്രേഷന്‍ പ്രക്രിയകൽ സുതാര്യമാക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.